Το μυστήριο της βάπτισης αποτελεί ένα από τα επτά μυστήρια του Χριστιανισμού που συμβολίζει την είσοδο του πιστού στην Εκκλησία και την καθάρσή του από το προπατορικό αμάρτημα. Ετυμολογική ανάλυση της λέξης «βάπτιση», δείχνει πως προέρχεται από το ρήμα βάπτω που σημαίνει «βυθίζω συχνά ή έντονα, καταδύω, βουτάω».
Τα βαπτιστικά ρούχα συμβολίζουν την αγνότητα, τη λαμπρότητα της ψυχής και την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος. Λευκά ήταν άλλωστε τα ιμάτια των αγίων της εκκλησίας, αλλά και τα ενδύματα του Χριστού κατά τη σταύρωση και ανάληψή του.
Με τα λευκά ρούχα της βάπτισης ο νεοφώτιστος ενδύεται τα ρούχα των αποστόλων και του Ιησού Χριστού και εντάσσεται στην κοινωνία των αγίων.
Η κολυμβήθρα, τόπος κολύμβησης κατά την αρχαιότητα και σκεύος βαπτίσεως στην εκκλησιαστική γλώσσα. Τον 3ο αι. μ.Χ οι κολυμβήθρα ήταν ένα ειδικό οικοδόμημα στο μπροστινό μέρος του ναού. Η σημερινή μορφή της κυριάρχησε μετά την επικράτηση του νηπιοβαπτισμού. Θεωρείται ως μητέρα της υιοθεσίας, πνευματική μητέρα, κολυμβήθρα της Τριάδος.
Το Νερό, ο ίδιος ο Κύριος αναφέρει ότι εάν κανείς δεν γεννηθεί «εξ ύδατος και πνεύματος» δεν μπορεί να εισέλθει στη βασιλεία του Θεού.
Επορκιστό έλαιο, το λάδι με το οποίο ο φωτιζόμενος χρίεται πριν τη βάπτιση λέγεται επορκιστό λόγω του εξορκιστικού του χαρακτήρα. Το λάδι συμβολίζει τη συμφιλίωση, την ειρήνη και το έλεος του Θεού.
Το Μύρο, με αυτό σφραγίζεται ο πιστός μετά το βάπτισμα. Είναι το ορατό σημείο της μετάδοσης της δωρεάς του Αγίου Πνεύματος.
Ο χιτώνας που φοράει ο νεοφώτιστος είναι εις τύπον του θείου φωτός και της αγγελικής καθαρότητας.
Ο σταυρός, που δίνεται μετά το χρίσμα είναι η σφραγίδα του Κυρίου σταυρωθέντος και αναστάντος.
Η Λαμπάδα είναι σύμβολο του φωτισμού του χριστού τον οποίον έλαβαν οι φωτισθέντες κατά το βάπτισμα.
Η αναμμένη λαμπάδα θεωρείται σύμβολο του φωτισμού που προέρχεται από το Θεό, προστατεύει το βαπτιζόμενο από κακές ενέργειες και τον καθοδηγεί, ώστε να επιλέγει τα καλά έργα του Χριστού.
Ο Ιερός χορός, ο κύκλος που γίνεται τρεις φορές γύρω από την κολυμβήθρα είναι η παλαιά πομπή και είσοδος των νεοφωτίστων από το βαπτιστήριο στο κυρίως ναό για την έναρξη της Θείας Λειτουργίας. Ο αριθμός τρία δηλώνει την Αγία Τριάδα.
Η τριχοκουρία, γίνεται μετά το χρίσμα σε ένδειξη ότι ο νεοφώτιστος έχει ως κεφαλή το Χριστό αφού τα μαλλιά κόβονται σταυροειδώς. Στη Παλαιά Διαθήκη η εκκοπή των μαλλιών ήταν σημείο αφιέρωσης στο Θεό. Για αυτό τα μαλλιά δεν πετιούνται αλλά τίθενται «εν τόπω ιερώ».